Opis Rynku Starego Miasta pochodzi z Przewodnik po Warszawie z 1912 roku, zachowana oryginalna pisownia
Rynek Starego Miasta – niewłaściwie Sterem Miastem zwany, jest pierwszym zawiązkiem w jego późniejszej postaci; pomimo całego opuszczenia i zdegradowania do poziomu dzielnicy pośledniej, zachował całkiem wyraźny i jednolity charakter budownictwa czasów zygmuntowskich, największego rozkwitu materyalnego patrycyatu warszawskiego i żywego ruchu artystycznego, wywołanego przez przeniesienie rezydencyi królewskiej z Krakowa. Do 1819 r. stał na nim skromny zresztą i niezbyt wielki ratusz ( w pobliżu Jezuickiej i Celnej), przd nim zaś “kuna” (koło Nr 22/59) do wystawiania publicznych przestępców.
Strona “zamkowa albo czwarta”, między Jezuicką a Świętojeńską.
Nr 1/35 w XVI wieku Melchiora Walbucha (Melchior Wańkowicz), kupca i podwojewodziego warszawskiego, później głośnej rodziny Gizów, wreszcie Andrychewiczów, którym zawdzięcza postać obecną; odrzwia kamienne z typową kulą u góry, w sieni 3 odrzwia również kamienne zamurowane, w sionce z podwórka czwarte, ganek na kamiennych kroksztynach, podpartych żelaznymi prętami; w murze dziedzińca tablica marmurowa z wierszowaną kroniką posesyi.
Nr 3/36 drzwi kute, łukowe arkadki w podwórzu, na nich krużganki. Nr5/37 medalion kamienny na I p., ładna kratka nadprożna, kołatka i dla świadectwa o małem bezpieczeństwie czasów ubiegłych haki do okiennic do II p.
Nr. 17/41 w XVII wieku posiadał go Falkiewicz, rajca, właściciel domu Nr. 28/56; pod oknami I p. fryz z amorkami, biegnącymi przed kozłem, w podwórzu charakterystyczne ganki, jakich tu dawniej musiało być w rynku więcej, sądząc po sterczących gęsto kroksztynach: Nr. 19/42 kamienica wójtowska, miejsce sądów ławniczych i dożywotnia siedziba wójta. Dom obecny stawiał 1647 r. Baltazar (Balcer) Strubicz – burmistrz Starej Warszawy.
Nr 21/43 postawił w 1603 Paweł Zembrzuski-Klucznik, burmistrz St. ,W. (ma pomnik u fary); tu w r. 1812 zmarł Hugo Kołłątaj; największa to kamienica w rynku (6-okienna), składająca się właściwie z z 2 połączonych kamienic; nad furtą tabliczki kamienne z numerem domu i inicyałami (zatem z końca XVIII w) na I p. lew kamienny, wejście do ,,sklepu” między potężnemi kamiennemi ławami; w sieni ozdobna tablica erekcyjna , przeniesiona z fasady frontowej.
Nr. 23/44 niegdyś Urbana “aptekarza królewskiego” ; sień niska, mocno łamana. Nr. 25/45 niegdyś Roli, w XVII w. Strubiczów , od 1565 Fukierów ; drzwi i kratka inicyłami kute, w sieni równierz dwoje drzwi kutych, w podwurzu krokrztyny bez ganku.
Nr. 27/46 dom stawiał w początku XVI stulecia Grzegorz Korb, winiarz, od 1625 roku Kłosa, w 1647 libertowana, od 1669 snkc. Strubicza, w 1716 Szhindlera , superintendenta ceł JKM., który dom odnowił: w 1781 r. nabywa go szambelan Gaszyński, w 1810 r. Floryan Fukier, dziad obecnego posiadacza, który już sam jeden reprezentuje dawny patrycyat warszawski (wywodzą się Fukierowie od Fngerów, przemożnej rodziny kupieckiej niemieckiej, w Polsce osiedlili się w XV w.); ozdobna fasada frontowa ( niemniej ozdobna od Piwnej) z charakterystycznym okapem nad wejściem; drzwi ozdobne kute z piękną kratką, kołatka i misternym zamkiem; w sieni u sklepienia uczepiony okręcik, godło handlu “zamorskiego”, na ścianie rogi jelenie, u wejścia na schody Chrystus na baranku na kamiennej żłobkowanej kolumnie.
Sień wązka, łamana; w podwórku piękne kute poręcze krużganków, arkadki, maska wmurowana w ścianę; w drzwiach od Piwnej arcywdzięczna kratka iładny zamek; w winiarni ławy przyścienne pamiętające czasy Korbowskie, ładne sztychty, parę obrazów Marcina Zaleskiego i dwa rysunki Aleksandra Orłowskiego, portret Stanisława Poniatowskiego, ojca króla, i stary zegar; piwnice połączone z piwnicami domów sąsiednich, ciągną się do Dunaju, a zawierją wina od roku 1606 poczynając; na dachu stare chorągiweki blaszane.
Nr.29/47 w poczatku XVII w. Gizów; drzwi kute, kratka nadprożna, druga w sionce w podwurzu, trzecia najpiękniejsza od Piwnej; kuta balustrada balkonu z kolistymi koszykami na kwiaty.
Nr. 31/48 według tradycyi i prawdopodobieństwa najstarszy dom w mieście, zwany kamienicą książąt mazowieckich, do których istotnie należał ąz do ostatniej z rodu księżnej Anny włącznie; późniejszymi właścicielam byli między innymi Burattyni; dzierżawca mennicy Rzeczpospolitej w XVII w., Dawid Mintzer, sekretarz królewski, za Stanisława Augusta, prezyd. Lobert, za którego mieściła sie tu jedna z pierwszych traktyerni Queliusa. Burattyni – wenecyanin przyozdobił dom wyobrażeniem świętego Marka, stąd druga nazwa “kamienica pod świętym Markiem” (usuniętym koło 1832 r.) ; wspaniałe odrzwia cisowe, drugie gotyckie w sieni; gipsowe sklepienia w sklepach późniejsze; od Gołębiej wykusz i święta Anna “samotrzecia” z N.M.P. i Chrystusem; od Dunaju oryginalne rozmieszczenie okien i arkad, oraz zejście do piwnic, dwupiętrowych, sklepionych.
Strona “wschodowa albo prawa”, od Celnej do Kamiennych Schodków.
Nr. 2/69 zwanych “Klasztorkiem” jako własność jezuitów (1597-1636); miał tu mieszkać Skarga; od Celnej ganek oszklony i okratowany tak zwany wykusz, pod nim jako próg do sklepu część starego kominka; piękna krata kuta, kołatka, potężne odrzwia z granitu, w dziedzińcu arkady, na nich kryty krużganek; belki w dolnym krużganku zlekka profilowe; małe szybki w oknach.
Nr. 4-6/67-8, Nr. 4 burmistrza Strubicza, w XVIII wieku dr. Czempińskiego; w dziedzińcu ganek w krztałcie tarasika z napisem i datą (1616) rytymi w kamieniu; od ulicy b=nad wejsciem do “sklepu” – piwnicy jako szyld napis łaciński: “wino rozwesela serce i zasotrza dowcip“; w “sklepie”, niegdyś winiarni, kolumna z piaskowca, podpierająca sklepienie.
cdn…
